नेपालको सम्पत्ति बजारको इतिहास, मल्लकालीन युगमा पनि भूमि स्वामित्वलाई महत्त्वपूर्ण मानिन्थ्यो। राणाकालमा भने जग्गा जमिनको स्वामित्व प्रमुख वर्गमा सीमित थियो। राजा महेन्द्रले २०२१ सालमा भूमिसुधार कार्यक्रम लागू गरेपछि भने सर्वसाधारणको भूमिमा पहुँचको बाटो खुल्यो।
पञ्चायत कालमा विकास योजना र पूर्वाधार निर्माणमा ध्यान दिइएको थियो। २०४६ सालको जनआन्दोलनपछि नेपालमा बहुदलीय व्यवस्था लागू भएपछि निजी क्षेत्रको भूमिकामा वृद्धि भयो। यसले सम्पत्ति बजारमा नयाँ ऊर्जा भित्र्यायो।
हालका वर्षहरूमा शहरीकरण तीव्र गतिमा बढ्दै गएको छ। ग्रामीण क्षेत्रबाट शहरमा बसाइँ सर्ने क्रमले काठमाडौ, पोखरा, भरतपुर जस्ता शहरहरूको जनसंख्या तीव्र गतिमा वृद्धि भएको छ। यो शहरीकरणले आवासीय तथा व्यावसायिक सम्पत्तिको मागलाई उच्च बनाएको छ।
आवासीय सम्पत्ति, नेपालमा आवासीय क्षेत्र सम्पत्ति बजारको प्रमुख हिस्सा हो। वैदेशिक रोजगारीबाट प्राप्त रेमिट्यान्सले मध्यम वर्गलाई घरजग्गा खरिद गर्न उत्प्रेरित गरेको छ। काठमाडौं उपत्यकामा अपार्टमेन्ट र फ्ल्याटको माग उच्च रहेको छ भने बाहिरी शहरहरूमा भिल्ला र घरहरूको लोकप्रियता बढ्दो छ।
व्यावसायिक सम्पत्ति, व्यावसायिक सम्पत्ति बजारमा पनि वृद्धि भएको छ। पर्यटन र सेवा क्षेत्रको वृद्धिले होटल, रेस्टुरेन्ट, र कार्यालय भवनहरूको मागलाई बढाएको छ। विशेष गरी पर्यटन क्षेत्रको विकासले व्यावसायिक सम्पत्तिको मागलाई उच्च बनाएको छ।
चुनौतीहरू
सम्पत्ति बजारमा कानूनी जटिलताहरूले प्रभाव पारेको छ। भूमि स्वामित्व, कर प्रणाली, र सम्पत्ति हस्तान्तरणमा अस्पष्टता र अस्थिरताले लगानीकर्तालाई अप्ठ्यारो पारिरहेको छ। नयाँ नीतिहरूको कार्यान्वयन र उनीहरूको प्रभावकारिता सुनिश्चित गर्न आवश्यक छ।
पूर्वाधारको अभावले पनि सम्पत्ति विकासलाई अवरोध गरेको छ। यातायात, बिजुली, पानी, र फोहोर व्यवस्थापनमा सुधार आवश्यक छ। बिना पर्याप्त पूर्वाधार, नयाँ परियोजनाहरूले अपेक्षित प्रगति गर्न सक्दैनन्।
वित्तीय स्रोतको अभावले पनि समस्या उत्पन्न गरेको छ। उच्च ब्याजदरमा ऋण लिने प्रक्रिया लगानीकर्ताका लागि चुनौतीपूर्ण हुन्छ। वैदेशिक लगानीका लागि आकर्षक नीतिहरूको अभावले पनि वित्तीय स्रोतको कमी भइरहेको छ।
भविष्यका सम्भावना
नेपालमा स्मार्ट सिटी परियोजनाहरूको अवधारणा विस्तार हुँदै गएको छ। डिजिटल प्रविधिको प्रयोग, हरित ऊर्जा, र प्रभावकारी पूर्वाधारमा ध्यान केन्द्रित गरेर स्मार्ट सिटीहरू निर्माण गर्ने योजना छ। यसले सम्पत्ति बजारलाई नयाँ दिशामा लैजाने सम्भावना छ।
पर्यटन क्षेत्रको विकासले सम्पत्ति बजारलाई नयाँ अवसरहरू प्रदान गर्नेछ। पर्यटकीय स्थलहरूमा होटल, रिसोर्ट, र पर्यटकीय आवासहरूको माग बढ्नेछ। यो क्षेत्रले सम्पत्ति विकासका लागि ठूलो सम्भावना राख्दछ।
सुधारका उपाय
वैदेशिक लगानीको लागि आकर्षक नीति र वातावरण निर्माण गर्नु आवश्यक छ। सरकारले वैदेशिक लगानीलाई प्रोत्साहन गर्ने नीति ल्याएमा सम्पत्ति बजारले नयाँ उचाइमा पुग्न सक्छ।
सम्पत्ति बजारमा डिजिटल प्रविधिको प्रयोगले प्रक्रियालाई सहज र प्रभावकारी बनाउनेछ। अनलाइन प्लेटफर्म, भर्चुअल टूर, र डिजिटल मार्केटिङले सम्पत्ति खरिद-बिक्रीलाई थप पारदर्शी र सरल बनाउनेछ।
नेपालको सम्पत्ति बजारले ऐतिहासिक परिवर्तनहरू पार गर्दै आएको छ। शहरीकरण, वैदेशिक रोजगारी, र स्मार्ट सिटी परियोजनाहरूले यो बजारलाई नयाँ उचाइमा पुर्याउने सम्भावना छ। तथापि, कानूनी, नियामक, र वित्तीय चुनौतीहरूको समाधान गर्दै पूर्वाधारको सुधारमा ध्यान दिनु आवश्यक छ।
सम्पत्ति बजारमा लगानीकर्ताहरू, विकासकर्ताहरू, र सरकारको सहकार्यले यो क्षेत्रलाई दीगो र समृद्ध बनाउनेछ। भविष्यमा नेपालको सम्पत्ति बजारले अझै ठूलो बृद्धि र विकासको सम्भावना राखेको छ। यसका लागि संगठित योजना, प्रभावकारी नीति, र नवीन प्रविधिको प्रयोगले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नेछ।
